Καμένο χαρτί

Αν και το μυθιστόρημα του Γκρην διαδραματίζεται κυρίως σε ένα λεπροκομείο καθολικού μοναστηριού στο Βελγικό Κονγκό, τη δεκαετία του ’60, δεν είναι ένα βιβλίο για τη λέπρα· είναι ένα ψυχολογικό μυθιστόρημα για έναν άντρα που αρρώστησε από ένα είδος ηθικής λέπρας και βγήκε από αυτή λαβωμένος, ακρωτηριασμένος, χωρίς κανένα ενδιαφέρον πια για τη ζωή και για ό,τι συμβαίνει γύρω του.

Αυτός ο άνθρωπος είναι ένας διάσημος αρχιτέκτονας. Το να κάνει έρωτα ήταν γι’ αυτόν συνώνυμο με το να αγαπά. Ανακαλύπτοντας το λάθος του, τον κυριεύει η αμφιβολία και η απελπισία για τους έρωτες που έζησε, για τη δουλειά του, στην οποία διέπρεψε, και για όλες τις επιλογές του, και καταφεύγει στο Κονγκό, χωρίς να έχει καμιά ιδέα για το τι θα κάνει σ’ αυτή τη χώρα. Εκεί συναντά πιστούς χριστιανούς και άθεους.

Ο Γκρην μπορεί να είναι χριστιανός, αλλά δεν είναι καθόλου διδακτικός. Είναι αμείλικτος στα πορτρέτα των χριστιανών που σκιαγραφεί. Μόνο ένας σώζεται και ζωγραφίζεται με συμπαθητικά χαρακτηριστικά: ο ηγούμενος της αποστολής, ο οποίος ωστόσο παραμένει ένας νηφάλιος, ουδέτερος παρατηρητής, μακριά από τη δράση. Και η Θεία Χάρις είναι απούσα, εκτός κι αν, ίσως, στο τέλος του βιβλίου, αναφύεται πιθανόν η ελπίδα για την παρέμβασή της.

Από την άλλη, η πλευρά των άθεων ζωγραφίζεται με έντονα χρώματα. Ένας δημοσιογράφος χωρίς ενδοιασμούς, η απόλυτη αδιαντροπιά του οποίου επισύρει εντέλει την επιείκεια. Και ένας γιατρός, ακέραιος, θαρραλέος, ευφυής, που δε γνωρίζει τη χαρά της ζωής, αλλά ο αγώνας που δίνει εναντίον της λέπρας τού επιτρέπει να ζει. Αυτός, θρησκεία του οποίου είναι η επιστήμη και η πρόοδος, συμβιώνει αρμονικά με τους μοναχούς.

Γιατί γράφτηκε αυτό το μυθιστόρημα, που από την πρώτη σελίδα του φυλακίζει τον αναγνώστη του σε ένα δάσος γεμάτο υγρασία, μυρωδιές και οδύνες; Είναι άραγε μόνο μια σπουδή για την εσωτερική σκλήρυνση των ανθρώπων, την αδυναμία τους να νιώθουν συγκίνηση και τρυφερότητα; Ή μήπως πρέπει να δούμε, έπειτα από τόσα σημαντικά βιβλία που μας έδωσε ο Γκρην, ύστερα από την επίδειξη δεξιοτεχνίας του μέσω της διαλεκτικής αμαρ- τίας και χάρης, μετά τη δόξα που απέκτησε, μετά την παραμονή του σε ένα λεπροκομείο που τη φανταζόμαστε συνταρακτική, μήπως πρέπει λοιπόν να δούμε τον απόηχο των ερωτημάτων που θέτει ο ίδιος για τον εαυτό του και για το νόημα της ζωής; Γιατί αλλιώς, πώς να εξηγήσουμε ότι τούτο το μυθιστόρημα, που δεν έχει την τεχνική τελειότητα του Τέλους μιας σχέσης ούτε το ανθρώπινο βάθος τού Η δύναμις και η δόξα, μας αγγίζει περισσότερο από κάθε άλλο βιβλίο του Γκρην;

[Το ανωτέρω κείμενο βασίστηκε κυρίως στην κριτική του André Fontaine που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα LeMonde(25/2/ 1961).]

***

Ο GrahamGreeneγεννήθηκε το 1904 στο Berkhamsted της Αγγλίας και πέθανε το 1991 στην Ελβετία. Σπούδασε ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Το 1925 εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο, μια ποιητική συλλογή. Το 1926 ασπάσθηκε τον καθολικισμό. Την ίδια χρονιά άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος στους Times. Το 1929 εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα, TheManWithin. Το 1935 άρχισαν οι μεγάλες περιπλανήσεις του· οι χώρες στις οποίες ταξίδεψε (ανάμεσά τους, Λιβε- ρία, Μεξικό, Σιέρα Λεόνε, Νιγηρία, Μαλαισία, Ινδοκίνα, Κούβα, Κονγκό, Αϊτή, Ελβετία, Άγιος Δομίνικος, Γερμανία, Αυστρία) αποτέλεσαν το σκηνικό πολλών βιβλίων του.

Τα θέματα των βιβλίων του επηρεάσθηκαν έντονα και από τη θητεία του ως πράκτορα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών κατά τη διάρκεια του Β ́ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Γκρην εργάσθηκε επίσης ως ανταποκριτής και απεσταλμένος εφημερίδων (Times, SundayTimes, SundayTelegraph, Figaro, Observer) στο εξωτερικό, ως στέλεχος εκδοτικών οίκων και ως κριτικός λογοτεχνίας και θεάτρου.

Το 1966 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία, και έζησε στο Παρίσι και την Αντίμπ.

Ο Γκρην αναγνωρίσθηκε γρήγορα τόσο από την κριτική όσο και από το κοινό ως σημαντικός συγγραφέας. Άντλησε τους αφηγηματικούς του τρόπους τόσο από την υψηλή όσο και από τη λαϊκή λογοτεχνία και χρησιμοποίησε στο φιλόδοξο έργο του μοτίβα από περιπετειώδη μυθιστορήματα της σειράς, όπως είχαν κάνει και οι αγαπημένοι του συγγραφείς, Στήβενσον και Κόνραντ.

Ο Γκρην δάνεισε στους ήρωές του στοιχεία από τη δική του προσωπικότητα· χαρακτηρίζονται από την αίσθηση της φυγής, την ανάγκη του εκπατρισμού, την αμφιβολία, τα ηθικά διλήμματα, το άγχος αλλά και την ελπίδα. Στρατευμένος πολιτικά στην Αριστερά, ένθερμος, αν και με οδυνηρές αμφιβολίες καθολικός, στο σταυροδρόμι όλων των τάσεων, των τεχνοτροπιών και των πολιτικών γεγονότων της εποχής του, μπόρεσε να συνδυάσει τη γραφή και τη δράση του για να μεταδώσει την εμπειρία του από τη διάλυση και την εγκατάλειψη ενός κόσμου «αβεβαιότητας και απελπισίας, χωρίς ποτέ να πάψει να πιστεύει στο απέραντο έλεος του Θεού που μπορεί να γλιτώσει και τον πιο άθλιο αμαρτωλό», γράφει ο Alain Blayak.

Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορούν επίσης τα μυθιστορήματα του Γκράχαμ Γκρην:

• Η δύναμις και η δόξα

• Η καρδιά των πραγμάτων

• Οι θεατρίνοι

• Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα

• Ο ήσυχος Αμερικανός

• Ανθρώπινος παράγοντας