Ημερολόγιο Εξορίας: Ερζερούμ 1943

4 Μαΐου 1943 Πήγαμε στη δουλειά όπως κάθε μέρα, αλλά για την επιστροφή ξεκινήσαμε στις 12.30 και στις 2 ήμασταν στο Μαχαλλέ-μπασί. Η νεκράμαξα έφτασε ύστερα από 10-20 λεπτά. Στοιχηθήκαμε και πάλι ανά τριάδες σε δυο σειρές και ξεκινήσαμε με την άμαξα στο μέσο, αλλά έβλεπα ότι αυτή τη φορά οι σύντροφοι δεν ήταν περίλυποι όπως στην προηγούμενη νεκρώσιμη τελετή. Aναρωτιόμουν αν είχαν συνηθίσει την ιδέα του θανάτου ή αν είχε μήπως αυξηθεί η αντοχή τους. Ή μήπως το φως του ήλιου που πλημμύριζε από παντού τούς έκανε να τα βλέπουν όλα και ειδικά τη δική τους κατάσταση λιγότερο μαύρη; Έμοιαζαν να έχουν ξεχάσει τον νεκρό πριν ακόμα τον θάψουμε. Όταν όμως σε λίγο βγήκαμε από την πόλη και φθάσαμε στον τόπο της ταφής και ακούστηκε το "θρηνώ και οδύρομαι", τότε οι φίλοι του εκδήλωσαν βαθιά λύπη. Έπεσαν και πάλι μέσα σε μια θάλασσα πόνου. Στον τάφο διάβασαν προσευχή πρώτα οι Ρωμιοί, έπειτα οι Αρμένηδες και στη συνέχεια οι Εβραίοι σύντροφοι. Ύστερα από 1,5 ώρα φύγαμε από εκεί νιώθοντας μεγάλη οδύνη. Δύο από τους συντρόφους μας στη συμφορά είχαν γίνει τώρα σύντροφοι και στον τάφο. Κάποιοι φίλοι είχαν φέρει και άφησαν στον Ιατρού έναν ωραίο σταυρό από αγριολούλουδα. (Γιώργος Χατζηδημητριάδης) Ο νόμος περί Φόρου Περιουσίας που εγκρίθηκε τα έτη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είναι ένα σημαντικό μέτρο όχι μόνο από οικονομική άποψη, αλλά και από πολιτική και πολιτιστική. Η εφαρμογή του αυτή καθ' εαυτή περιλαμβάνει στην ουσία διάφορες επιμέρους διαδικασίες, όπως την προετοιμασία και την έγκρισή του από τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, την υποστήριξη που του επιφύλαξαν τα δημοσιογραφικά όργανα της εποχής, τον τρόπο εργασίας των επιτροπών που καθόρισαν ποιος θα πληρώσει φόρο και πόσος θα είναι αυτός, την προθεσμία καταβολής του φόρου, η οποία είχε περιορισθεί σε ένα μήνα κατ' ανώτατο όριο, την κατάσχεση και πώληση, εντός της προθεσμίας αυτής, των περιουσιακών στοιχείων όσων αδυνατούσαν να καταβάλουν το φόρο, και τέλος την αποστολή όσων εξακολουθούσαν να μην μπορούν να τον καταβάλουν σε στρατόπεδα εργασίας για "καταβολή του φόρου μέσω υποχρεωτικής εργασίας". Εξετάζοντας ως ένα σύνολο όλα αυτά τα επιμέρους στάδια, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το νόμο περί Φόρου Περιουσίας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα των αντιμειονοτικών πολιτικών με τις οποίες ερχόμαστε κάθε τόσο αντιμέτωποι στην πρόσφατη ιστορία μας. (Αϋχάν Ακτάρ) Με την εφαρμογή του νόμου περί Φόρου Περιουσίας το 1943, ο Γιώργος Χατζηδημητριάδης στάλθηκε εξορία, μαζί με άλλους περίπου 1.400 άντρες από την ελληνική, αρμενική και εβραϊκή μειονότητα της Κωνσταντινούπολης και άλλων πόλεων, στην ύπαιθρο του Ερζερούμ. Το ημερολόγιο που γράφει είναι από αυτή την περίοδο εξορίας. Σε όλη του τη ζωή, εκτός από την αλληλογραφία που κρατούσε με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, δεν είχε γράψει ποτέ πριν, ούτε και έγραψε μετά από αυτό. Η ενασχόληση -μετάφραση και επιμέλεια αντίστοιχα- με το ημερολόγιο και τις επιστολές του Γιώργου Χατζηδημητριάδη υπήρξε πηγή απρόσμενης ευχαρίστησης, πέρα από τη συγκίνηση που, όπως ήταν φυσικό, συνόδευε αυτό το ξαναζωντάνεμα της επαφής με τον αγαπημένο πρόγονο. Ήταν ταυτόχρονα μια επανασύνδεση με ένα κομμάτι κοινής ιστορίας των ανθρώπων μιας άλλης εποχής κι ενός άλλου τόπου. (Νίκη Σταυρίδη) Στο βιβλίο περιλαμβάνονται ονομαστικός κατάλογος των υποχρέων που εστάλησαν στα στρατόπεδα εργασίας Ερζερούμ-Άσκαλε και Εσκίσεχιρ-Σιβρίχισαρ, συγκροτημένος από τον καθηγητή Αϋχάν Ακτάρ, καθώς και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.